Maaike Kooijman Inspiratie 6 nov 2021, 14:00

Leestijd: 3 minuten

Van mierzoet tot het hele eiereneten: met deze eet-weetjes weet je wat je zegt

Niet te pruimen, mierzoet, van haver tot gort… We gebruiken nogal eens willekeurige etenswaren in onze uitspraken. Of zijn ze toch niet zo willekeurig? De Culy-redactie ging op onderzoek uit.

We moesten even door de zure appel heen bijten, maar dan heb je ook wat. (Sorry, inkoppertje.)

Weet wat je zegt (als je over eten praat)

Mierzoet

Wist je dat mieren echte zoetekauwen zijn? We hebben het dan niet per se over koekjes en cakes, maar over honingdauw. Dat is een zoete substantie die afgescheiden wordt door onder andere bladluizen, die de suikers eerst uit planten zuigen. Mierzoet (= heel zoet) komt dan ook van de voorkeur voor extreme zoetigheid die de insecten hebben.

Niet te pruimen

Hoewel mieren dan vast ook gek zijn op rijpe pruimen, heeft de uitdrukking ‘niet te pruimen’ (= heel vies) daar eigen weer bar weinig mee te maken. Het ‘pruimen’ in dit geval is een soort jargon dat zijn oorsprong vindt in het leger: met pruimen wordt ‘verdragen’ bedoeld.

Boontje komt om zijn loontje

Boontje komt om zijn loontje (= je krijgt je verdiende straf) gaat way back: het komt waarschijnlijk uit een Nederlands sprookje uit de 17e eeuw (!), dat de gebroeders Grimm later hebben opgeschreven als ‘Strohhalm, Kohle und Bohne’ (strootje, kooltje, boontje).

In het sprookje begint Boontje zo hard te lachen van leedvermaak dat zijn buik openscheurt –  eigen schuld, dikke bult. ‘Komt om’ betekent in dit geval dus ‘krijgen’: hij kreeg zijn verdiende loon. Fun fact: het sprookje liep wel goed af, want er was een kleermaker in de buurt die Boontjes buik weer dicht kon naaien. Daar zou dan ook de zwarte draad die sperziebonen soms hebben vandaan komen.

Van lange vingers tot speculaas: dit is de geschiedenis van je favoriete koekjes

Komkommertijd

Het begrip ‘komkommertijd’ (= een periode met weinig ‘echt nieuws’) is ontstaan doordat het komkommerseizoen oorspronkelijk in de zomer viel, in de periode dat mensen die géén komkommers kweekten juist een stuk minder te doen hadden. Tegenwoordig kun je het hele jaar door komkommers vinden in Nederland, maar met ‘komkommertijd’ wordt nog steeds de rustige zomer bedoeld.

Waarschijnlijk is het over komen waaien uit het buitenland; in het Duits heb je bijvoorbeeld Sauregurkenzeit, wat ‘zurebommentijd’ betekent. Er zijn zelfs mensen die zeggen dat het van het Engelse cucumber time komt, maar daarvan zijn nu geen sporen meer in de Engelse taal te vinden.

Dat is het hele eiereneten

Oorspronkelijk was ‘dat is het hele eieren eten’ (= dat is alles, daar gaat het om) juist omgekeerd: ‘dat is het eiereneten niet’ betekende ‘daar gaat het níet om’. De exacte oorsprong van dat oudere spreekwoord is echter moeilijk te achterhalen. Onze Taal schrijft dat het mogelijk iets te maken heeft met Pasen, toen er erg veel eieren werden gegeten.

Van haver tot gort

Er zijn überhaupt weinig mensen die nog weten wat gort is – laat staan dat het graan oorspronkelijk helemaal niet voorkwam in deze uitdrukking. Ook de haver was vroeger nergens te bekennen.

‘Van haver tot gort kennen’ (= iets/iemand helemaal kennen) komt namelijk van ‘van avere tot avere’, wat zoiets betekent als ‘van vader op zoon’. Toen het woord avere verdween, verbasterde dat naar haver.